پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
جستاری بر سیاستگذاری محیطزیست در جمهوری اسلامی ایران
7
20
FA
سید
محمد مجابی
رئیس کمیته مستقل محیط زیست دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام
mojabi@gmail.com
مریم
اسماعیلی فرد
دکتری سیاستگذاری عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
maryam.esmaeilifard@srbiau.ac.ir
چکیده ; هدف این مقاله اولویتبندی چالشهای سیاستگذاری محیطزیست در جمهوری اسلامی ایران بر اساس مدل مرحلهای جونز میباشد. با توجه به محدود و نارسا بودن ادبیات مکتوب در این حوزه، از روش کیفی، تحلیل نظرات خبرگان و ابزار مصاحبه و پرسشنامه برای تحلیل مسئله بهره میبریم. جامعه آماری صاحبنظران علمی- اجرایی کشور هستند که ابتدا با استفاده از روش نمونهگیری گلوله برفی تعداد 50 نفر از آنها انتخاب شدند. در مرحله اول گویهها از طریق پرسشنامه باز احصا شد و سپس در مرحله دوم بهصورت پرسشنامه بسته تنظیم و از 400 نفر از صاحبنظران خواسته شد که بر اساس طیف پنجگانه ریکرت میزان اهمیت هر گویه را اولویتبندی نمایند. یافتههای پژوهش نشان داد، عمدهترین چالشهای سیاستگذاری محیطزیست در ایران که منجر به افت شاخصهای کمی و کیفی منابع حیاتی کشور شده است؛ مربوط به مرحله اجرای سیاستهاست. عدم هماهنگی بخشی و میان بخشی، ناکافی بودن نظارت بر اجرای سیاستها و قوانین و نبود ضمانت اجرا سه چالش اصلی سیاستگذاری زیستمحیطی در ایران است. ;
سیاستگذاری محیطزیست,حکمرانی محیطزیست,برنامهریزی محیطزیست,سیاستگذاری عمومی,مدل مرحلهای جونز
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123329.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123329_08146831ada27cef91929aa09170429d.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
ارزیابی سیاستهای جمهوری اسلامی ایران در خصوص تغییر اقلیم
21
48
FA
محسن
ناصری
استادیار دانشکده مهندسی عمران، پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران
mnasseri@ut.ac.ir
محمد صادق
احدی
معاون طرح ملی تغییر آب و هوا، سازمان حفاظت محیط زیست
ahadi@csr.ir
جمهوری اسلامی ایران بهدلیل بهرهمندی از منابع هیدروکربنی و قرار گرفتن در کمربند بیابانی زمین، از جمله کشورهای مهم تأثیرگذار و تأثیرپذیر از موضوع تغییر اقلیم است. بر اساس تعهد داوطلبانه جمهوری اسلامی ایران، کشور متعهد به کاهش 4 الی 12 درصد از انتشار گازهای گلخانهای و همچنین اقدامات مهمی در زمینه افزایش سازگاری است. شناسایی توان ساختاری، نقاط قوت و ضعف، چالشها و توانمندیهای کشور جهت حصول به یک برنامه راهبردی کارآمد موضوع مقاله حاضر است. در این مقاله، ضمن شناسایی چالشهای کلان متأثر از تغییر اقلیم در کشور که منتجه از سیاستها و برنامههای توسعه گذشته تا کنون کشور است، بر اساس اجماع خبرگان سعی در تشریح اجزاء برنامهای راهبردی در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانهای و سازگاری با اثرات آن نموده است. این برنامه در چهار جزء کاهش انتشار، مدیریت منابع آب، امنیت غذایی و کشاورزی، منابع طبیعی و تنوع زیستی (منابع زیستی) به بررسی چالشها و نقاط قوت و ضعف پرداخته و در قالب ساختاری مفهومی راه برون رفت خویش را در دو سطح سیاستهای کلان و اجرایی ارائه نموده است.
<strong><em> </em></strong>
تغییر اقلیم,برنامه راهبردی کشور,کاهش انتشار گازهای گلخانهای,سازگاری با تغییر اقلیم,تحلیل سیاستها و چالشها
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_126196.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_126196_50f8a4eb14173ec4d2487d8697d0814e.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
بررسی تغییرات اقلیمی بهعنوان تهدیدی جدید علیه صلح و امنیت بینالمللی در دوران پس از جنگ سرد
49
68
FA
جواد
ابراهیم پور
دانشجوی دکتری روابط بینالملل دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب
ebrahimpour@gmail.com
حبیب
اله فاضلی
استادیار علوم سیاسی دانشگاه تهران
h.fazeli@ut.ac.ir
علی
نامدار
دانشجوی دکتری سیاستگذاری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب
alinamdar@gmail.com
چکیده ; پایان جنگ سرد، فصلی نو در نگرشهای امنیتی جهان گشود و بازنگری در مفهوم «تهدید و امنیت» را ضروری ساخت. این بازنگری منجر به زایش و رشد رویکردها به امنیت بینالمللی گردید که بر خصلت چند بعدی امنیت و عوامل شکلدهنده و تهدیدکننده آن تأکید میکنند. در پاردایم جدید، در کنار متغیرهای نظامی و سختافزاری، مولفههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و محیط زیستی بهعنوان عواملی در نظر گرفته میشوند که میتوانند بهعنوان تهدیدی علیه امنیت بینالمللی عمل کنند. تغییرات اقلیمی بهعنوان یکی از مهمترین و پیچیدهترین چالشهای بینالمللی در عصر جهانی شدن است. این تغییرات کوچک در دمای زمین میتواند منجر به خطر بالقوهای در تغییرات آب و هوایی کره زمین شود. زندگی ما امروزه به تغییرات اقلیمی بستگی دارد. در صحنه بینالملل به مرور آثار این تهدیدات در روابط بین کشورها مشاهده میشود. بهعنوان مثال ﺟﻨﮓ دارﻓﻮر را ﻣﯽﺗﻮان بهعنوان اوﻟﯿﻦ درﮔﯿﺮی در ﺣﻮزه ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻗﻠﯿﻤﯽ داﻧﺴﺖ. این تهدیدات علاوه بر بروز تنشهای اجتماعی، نا آرامیهای سیاسی و مخاصمات خشونتآمیز را نیز به دنبال خواهد داشت. این موضوع فراتر از دستورکارهای بینالمللی در قالب کنوانسیون چارچوبی سازمان ملل متحد و پی گیریهای شخص دبیرکل و بررسیهای هیئت بینالدولی تغییرات اقلیمی در شورای امنیت بهعنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بینالملل شناخته شده است. ;
تغییرات اقلیمی,صلح و امنیت بینالمللی,سازمان ملل,دبیرکل سازمان ملل
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123322.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123322_41d3920d86531e4b84be8a58b676ce16.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
دیپلماسی پایدار؛ راهبردی مؤثر برای درک مذاکرات بینالمللی زیست محیطی
69
89
FA
سبحان
طیبی
پژوهشگر حقوق بینالملل و دکتری حقوق محیط زیست، گروه حقوق محیط زیست، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران
sobhantayebi@yahoo.com
چکیده ; یکی از مباحث بسیار مهم جهانی، دیپلماسی محیط زیست و تأثیر آن بر تعاملات بینالمللی و صلح جهانی است. در این راستا دیپلماسی بهعنوان یک ابزار کاربردی و تسهیل گر در روابط بینالملل است که هدف غایی آن صلح و آرامش است. در همین راستا با اینکه تفاوتی بین حقوق بینالملل و حقوق بینالملل محیط زیست قائل هستیم، حقوق بینالملل محیط زیست لازم است که با جهان پیرامونی که دائم در حال تغییر است سازش یابد. این در حالی است که پیوند حقوق بینالملل و حقوق بینالملل محیط زیست ناگسستنی است و یکی از نقاط پیوند همانا دیپلماسی محیط زیست است. از این رو تعاملات بینالمللی زمینهساز روند بروز و ظهور دیپلماسی در جریان کنفرانسهای بینالمللی است. در این مسیر روند توسعه حقوق بینالملل محیط زیست نیز متاثر از فرایند دیپلماسی میباشد و بایستی بر این مهم اذعان داشته باشیم که تنها راه برون رفت از مخاطرات و نابسامانیهای زیست محیطی، دیپلماسی محیط زیست در پرتو همکاریهای بینالمللی است. تعاملات بینالمللی شمال و جنوب در چارچوب دیپلماسی فعال به نوعی درک ژئوپلتیکی از مذاکرات بینالمللی محیط زیست محسوب میشود. این پژوهش در صدد است تا الگوی چارچوبی تعاملات بینالمللی در بستر دیپلماسی محیط زیست را تبیین نماید. ;
دیپلماسی محیط زیست,مذاکرات بینالمللی,درک ژئوپلتیکی,جهان سبز,الگوی چارچوبی
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123327.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123327_84c6226372f9f292aff1c5ba90bea040.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
مبانی و مکانیزم همکاریهای زیستمحیطی ایران و همسایگان در حوزه آبهای رودخانهای مشترک
91
122
FA
فرزاد
پیلتن
دکتری روابط بینالملل، عضو هیئت علمی واحد شوشتر
farzadpiltan@yahoo.com
میرابراهیم
صدیق بطحایی اصل
دکتری علوم سیاسی، عضو هیئت علمی واحد کرج
mirebrahim@gmail.com
چکیده ; وجود رودخانههای متعدد و مشترک مرزی میان ایران و همسایگان از یک سو و کاهش منابع آبی و آلودگیهای آب از سوی دیگر، موجب اهمیت این آبها در سطح بینالمللی و زمینه تبدیل آن به یکی از منابع اختلاف و تنش میان کشورهای ذینفع در آینده را فراهم نموده است. حقوق بینالملل در دهههای اخیر در کنار تلاش برای نظاممند نمودن بهرهبرداری از آبهای مشترک بینالمللی، درصدد تدوین اصول و قواعدی برای جلوگیری از کاهش آلودگی و محافظت از آبهای بینالمللی به عنوان بخشی از محیط زیست منظقهای بوده است. تصویب کنوانسیون 1997 گامی مهم و اساسی در توسعه حقوق بینالملل محیطزیست معاصر به شمار آمده و بسیاری از اصول حقوقی مطرح در حقوق بینالملل محیط زیست، از قبیل اصل «بهرهبرداری و استفاده منطقی و منصفانه از منابع»، اصل «ممنوع بودن وارد آوردن خسارت بر قلمرو سرزمینی دولت دیگر» و اصل «همکاری بینالمللی» تدوین و ارائه گردیده است. در نبود توافقهای دوجانبه و چندجانبه به نظر میرسد این کنوانسیون چارچوب مناسبی برای همکاری میان ایران و کشورهای همسایه در زمینه حفاظت، مدیریت و جلوگیری از آلودگی این آبها بر اساس نظریه مدیریت مشترک در چارچوب رویکرد حقوقی به عنوان یکی از محورهای همکاری زیستمحیطی میان ایران و همسایگان را فراهم نموده است. ;
رودخانههای مشترک ایران و همسایگان,حقوق بینالملل محیطزیست,کنوانسیون نیویورک 1997,آبراههای بینالمللی
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123323.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123323_4895e269dfd67f87d4a04138095b3e54.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
اولویتبندی ریسکهای ناشی از تغییرات اقلیمی در کلانشهر تهران با روش فازی AHP و ارائه راهبردهای پیشگیری، کاهش اثرات و سازگاری
123
142
FA
آزاده
نوازی
دکتری علوم محیط زیست
azadehnavazi@yahoo.com
سمیرا
نوازی
دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی محیط زیست، دانشگاه تهران
samiranavazi@gmail.com
چکیده ; تشدید تغییرات اقلیمی در دنیا باعث بروز اثرهای جدی بر محیط زیست شهرها و وقوع خطرهای جبرانناپذیر میشود. پیشبینی 10 ساله تغییرات پارامترهای اقلیمی در کلانشهر تهران که همواره با مشکلات روزافزون زیستمحیطی مواجه است، حاکی از آن است که میزان دما و بارش تا سال 2021 با شیب بیشتری نسبت به گذشته افزایش خواهد یافت که این تغییرات میتوانند باعث بروز اثرها و ایجاد خطرهایی برای محیط زیست شهرها شوند. شناسایی اثرهای کنونی و آینده این تغییرات بر محیط زیست شهری میتواند به برنامهریزی جهت کاهش ریسکها و بهرهمندی از فرصتها بینجامد. در مطالعات قبلی مهمترین ریسکهای احتمالی تغییرات پارامترهای اقلیمی در شهر تهران شناسایی شده است و در این تحقیق تعداد 11 ریسک احتمالی متأثر از تغییرات دمایی و بارش در شهر تهران انتخاب شده و سپس با روش تحلیل سلسله مراتبی فازی F-AHP به وزندهی، رتبهبندی و اولویتبندی ریسکها پرداخته شده است. سپس راهبردهایی بهمنظور پیشگیری، کاهش ریسکها و سازگاری با تغییرات پارامترهای اقلیمی جهت بکارگیری در برنامهریزیهای 5 ساله شهر تهران ارائه شده است. این راهبردها با استفاده از ابزارهای سوات و ماتریس داخلی و خارجی تدوین شده و سپس به منظور کمیسازی استراتژیها از ماتریس برنامهریزی استراتژیک کمی استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان میدهد، بهینهترین راهبردها، گروه راهبردهای تدافعی میباشند. ;
تغییر اقلیم,محیط زیست شهری,تحلیل سلسله مراتبی فازی,ریسک,راهبرد
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123324.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123324_a4db44bbb7d7a04470d86af18123f7fa.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
الزامهای ایران برای ایجاد مدل متوازن توسعه منطقهای در راستای تحقق اهداف بینالمللی کاهش انتشار گازهای گلخانهای (GHGs)
143
168
FA
مجید
شفیع پور مطلق
استادیار گروه مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران
shafiepour@zmu.ac.ir
آزاده
توکلی
استادیار گروه علوم محیط زیست دانشگاه زنجان
atavakoli@zmu.ac.ir
چکیده ; تغییرات آب و هوایی و پیامدهای ناشی از آن در دهههای آتی زندگی بشر را دستخوش تحولات عظیمی خواهد کرد. این مسئله باعث شده است جامعه جهانی ارزیابی، پیگیری و راهکارهای کنترل را در رأس اقدامهای خود قرار دهند. کشور ایران در سال 2015 در جایگاه نُهم جهان از منظر انتشار گازهای گلخانهای قرار گرفت و در جریان نشست پاریس متعهد به کاهش 4 درصدی انتشارها تا سال 2030 نسبت به وضع موجود شد و در صورت تأمین حمایتهای مالی و فنی جامع و انتقال فناوری از جانب جامعه بینالمللی سطح کاهش تا 12 درصد قابل ارتقاء میباشد. با این رویکرد در پژوهش حاضر وضعیت انتشار گازهای گلخانهای در ایران طی دهههای گذشته مورد تحلیل قرار گرفته است. ارزیابیها نشان میدهد انتشارها در ایران از روندی صعودی پیروی میکند و بخشهای نیروگاهی، اداری_ تجاری- خانگی و حملونقل در راس انتشارها قرار دارند. تحلیل محرکهای مؤثر در انتشارها با بازه زمانی درازمدت (2012- 1971) نشان میدهد جمعیت با ضریب 94/2+، سرانه تولید ناخالص داخلی با ضریب 004/1+، شدت انرژی با ضریب 035/0- و شدت کربن با ضریب 694/0- در الگوی انتشار مؤثر هستند. ارزیابی الگوی توسعه و درآمدزایی از منظر انتشار گازهای گلخانهای موید آن است که بخش عمدهای از سوخت در صنایعی صرف میشود که از نظر اقتصادی کمترین بازدهی را دارند. همچنین، صنایع خُرد (با کمتر از 10 نفر شاغل)، برخلاف مصرف بالای انرژی از نظر درآمدزایی توان رقابت با صنایع بزرگ را ندارند. نگاهی از منظر عدالت و توزیع متوازن امکانات، محرکها و مسئولیتها در میان استانهای کشور از ساختاری نامتعادل و دور از عدالت حکایت میکند. تحقق اهداف بینالمللی، کاهش جز در سایه شناخت کافی از وضع موجود و رفع معضلات پیش رو امکانپذیر نمیباشد و مجموعه این تحلیلها میتواند در شناسایی معضلات پیش رو و تبیین ساختاری منسجم، پایدار و مبتنی بر عدالت مورد استفاده قرار گیرد. ;
مدل متوازن,انتشار گازهای گلخانهای,محرکها,درآمدزایی,عدالت,ایران
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123325.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123325_f9e02134cec4ab0130f3e88f92982590.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
آسیبشناسی سیاستگذاری آب در ایران
169
197
FA
حسن
کاوه فیروز
معاون مرکز برنامهریزی، تحول اداری و بودجه سازمان حفاظت محیط زیست
kavehhassan@yahoo.com
مریم
اسماعیلی فرد
دکتری سیاستگذاری عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
maryam.esmaeilifard@srbiau.ac.ir
چکیده ; موضوع آب در ایران امروز به «مسئلهای» نیازمند اقدام تبدیل شده است و ضروری است که از طریق گفتگوهای عمومی همه ذیربطان صاحبنظران به شناخت چیستی علل و راهکارهای برخورد با آن بپردازیم. در این چارچوب، مقاله حاضر در بخش اول مروری بر تطور حکمرانی آب در ایران دارد. در بخش دوم با هدف مسئلهشناسی تحلیلی به ترسیم سیمای کمی و کیفی و مصرف آب با استناد به گزارشات متعدد ملی و بینالمللی میپردازد و وضعیت آب ایران را با سایر کشورها مقایسه میکند. بخش سوم با استفاده از تفسیر دکترین و چارچوب مفهومی مرجعیت در سیاستگذاری عمومی به تبیین مهمترین چالشهای بخش و فرابخش میپردازد. مدعای این قسمت آن است که علت وضعیت کنونی آب فراتر از ضعفهای بخشی، معطوف به سطح مرجعیت و فلسفه و دکترین است که بر مبنای احترام به طبیعت و توسعه پایدار شکل نگرفته است. بخش نهایی با اتکا به چالشهای احصاءشده، اختصاص به ارائه راهکارهای سیاستی دارد. ;
مسئله آب,سیاستگذاری محیط زیست,مفهوم مرجعیت,تفسیر دکترین
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123326.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123326_28fce4c2f9468567deea506cb0ec7934.pdf
پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام
راهبرد اجتماعی فرهنگی
2251-7081
2588-655X
5
4
2017
02
19
بررسی مفهوم امنیت زیستمحیطی با نگاهی به چالشهای امنیت زیستمحیطی ایران
199
231
FA
وحید
رنجبرحیدری
دانشجوی دکتری روابط بینالملل، دانشگاه گیلان
heydari4000@gmail.com
ابراهیم
جمشیدی
کارشناسی ارشد روابط بینالملل، دانشگاه خوارزمی تهران
eb.jamshidi@gmail.com
چکیده ; در رویکرد نوین جهانی به موضوع امنیت، تهدیداتی که ناپایداری، تخریب، توزیع نامناسب و محدودیت در برخی منابع زیستمحیطی میتواند بر حوزه امنیت ملی کشورها ایجاد نماید از جایگاه و اولویتی ویژه برخوردار است. بر همین مبنا، با توجه به پیامدهای گسترده و اجتنابناپذیر چالشهای زیستمحیطی و اولویت پیشگیری در مسائل امنیتی، شناسایی نقاط آسیبپذیر و تأثیراتی که این چالشها بر امنیت ملی کشورها دارد، بهمنظور جلوگیری از تبدیل شدن آنها به بحران، ضروری مینماید. از همینرو پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال برآمده است که مهمترین چالشهای زیستمحیطی ایران کدامند؟ و از میان آنها کدامیک به لحاظ حیاتی بودن از اولویت بیشتری برخوردارند؟ در همین راستا فرضیه مقاله پیش رو عبارت است از این که با نگرش توسیع مفهومی و تکثر در ابعاد امنیت، جمهوری اسلامی ایران با تهدیدات گوناگونی روبهرو است که در این میان تهدیدات زیستمحیطی از اولویت و پیچیدگی خاصی برخوردار است. از این رو در رابطه با امنیت زیستمحیطی ایران دو نکته مهم باید مورد توجه قرارگیرد؛ اول، تفهیم و قبول معنای گسترده از امنیت به گونهای که تهدیدات زیستمحیطی را نیز در برگیرد. دوم، شناسایی عوامل محیطی و پیشران تغییرات زیستمحیطی مؤثر بر امنیت ایران است. به همین منظور در مقاله پیشرو با استفاده از روش دلفی و مصاحبههای نیمهساختاریافته مهمترین چالشهای مؤثر بر امنیت زیستمحیطی ایران جمعآوری، تدوین و اولویتبندی شدهاند. و در نتیجه پس از تعیین وزن نسبی از میان 15 معیار حاضر، به نظر میرسد مسائل مرتبط با بحران بیآبی و آلودگی هوا به لحاظ شرایط بحرانی و ابعاد امنیتی آن، اهمیت فوری و حیاتی دارند. بنابراین آنچه به مقاله حاضر ضرورت میبخشد، اولویت یافتن و دارای جایگاه شدن امنیت زیستمحیطی و شناسایی دستهای از اساسیترین چالشهای زیستمحیطی پیش روی جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر است. ;
امنیت زیست محیطی,چالشها,جمهوری اسلامی ایران
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123328.html
https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123328_003567b170594c99585159b7a05d8c16.pdf