دیدگاه علمای شیعه ایران پیرامون مظاهر تمدن غرب (مطالعه تطبیقی آراء و نظرات شیخ فضل‌الله نوری و آیت‌الله نائینی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد، ایران

چکیده

پیشرفت غرب، ضعف تدریجی جوامع اسلامی و حرکت استعماری و فرهنگی غرب به درون این جوامع، دگرگونی‏هایی را سبب شد. در این میان روحانیون به عنوان رهبران دینی و سنتی مردم، نسبت به ورود مظاهر تمدن غرب در اشکال ناسیونالیسم، سکولاریسم، لیبرالیسم و غیره که از طریق دولت‏های استعماری و روشنفکران غرب‏گرای داخلی انجام می‏شد، واکنش جدی نشان دادند. موضوع اصلی پژوهش حاضر بررسی این امر است که واکنش علمای شیعه نسبت به مظاهر تمدن غرب چگونه بود؟ فرضیه پژوهش که بر رویکرد تطبیقی مبتنی است، نشان می‏دهد که دیدگاه روحانیت نسبت به این پدیده در طیف وسیعی از رد کامل مظاهر تمدن غرب تا پذیرش بدون قید و شرط آن در نوسان بود. شیخ فضل الله نوری و آیت الله نائینی از زمره رهبران مشروطه به شمار می‏رفتند که به پذیرش مظاهر تمدن غرب به دیده تردید نگاه کردند و با وجود تاییدی که نائینی از آن داشت، تلاش کرد تا به مانند نوری آنها را در چارچوب دینی تفسیر و جواز آن را صادر کند. نتیجه بیانگر این امر است که تفاوت دیدگاه‌های نوری و نائینی در برخی موضوعات نظیر ناسیونالیسم تا حدودی مشهود است و در برخی موضع‏گیری‏ها مشابه عمل کردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Naghdipour 1
  • Faizollah Bushasbgoosheh 2
  • Soheila Torabi Farsani 3
1 Department of History, Najaf Abad Unit, Islamic Azad University, Najaf Abad, Iran
2 Department of History, Najaf Abad Unit, Islamic Azad University, Najaf Abad, Iran
3 Assistant Professor of History Department, Najaf Abad Unit, Islamic Azad University, Najaf Abad, Iran
چکیده [English]

.

آبراهامیان، یرواند (1380)، ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمد گل‏محمدی؛ محمدابراهیم فتّاحی و لیلایی، چاپ ششم، تهران: نی.
آجدانی، لطف‌الله (1386)، روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: اختران.
آدمیت، فریدون (1985)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، چاپ دوم، جلد نخست، سوئد: کانون کتاب ایران.
آشوری، داریوش (1385)، دانشنامه سیاسی( فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی)، چاپ سیزدهم، تهران: مروارید.
ایرج میرزا (بی‏تا)، دیوان اشعار، قصاید، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری لوح فشرده.
بصیری، محمدعلی و خدیجه ثنائیان‏زاده (1391)، «مقایسه اندیشه سیاسی میزرا نائینی و شیخ فضل‌الله نوری»، دانش سیاسی و بین‌الملل، سال اول، شماره 4: 16-1.
بلک، آنتونی (1385)، تاریخ اندیشه سیاسی اسلام( از عصر پیامبر تا امروز)، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: اطلاعات.
بیگدلو، رضا (1380)، باستان‏گرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: مرکز.
ترکمان، محمد (1362)، رسائل، اعلامیه‏ها، مکتوبات و روزنامه شیخ فضل‌الله نوری، تهران: رسا.
حائری، عبدالهادی (1364)، نخستین رویارویی های اندیشه‏گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی (1381)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
خسروپناه، عبدالحسین (1383)، «اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نائینی»، آموزه، شماره 5: 282-275.
دولت‌آبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، چاپ چهارم، تهران: فردوسی.
زنجانی، شیخ‌ابراهیم (1380)، خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی (سرگذشت زندگانی من)، به اهتمام غلامحسین میرزا‌صالح، چاپ دوم، تهران: کویر.
عنایت، حمید (1352)، شش گفتار درباره دین و جامعه، چاپ دوم، تهران: کتاب موج.
فاضلی، نعمت‌الله و هادی سلیمانی قره‌گل (1391)، «نقش روشنفکران اواخر دوره قاجار در شکل‏گیری نخستین دولت مدرن در ایران»، جامعه‌شناسی تاریخی، سال چهارم، شماره 2: 47-1.
فراستخواه، مقصود (1374)، سرآغاز نواندیشی معاصر(دینی و غیردینی): تاریخچه پیدایش و برآمدن اندیشه نوین دینی و غیردینی در ایران و دیگر کشورهای مسلمان‌نشین(از سده نوزدهم تا اوایل سده بیستم)، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
فراستخواه، مقصود (1388)، سرگذشت و سوانحِ دانشگاه در ایران، بررسی تاریخی آموزش عالی و تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مؤثر بر آن، تهران: رسا.
کاتم، ریچارد (1378)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدیّن با مقدمه حاتم قادری، چاپ دوم، تهران: کویر.
گلجان، مهدی و مجید آزاد‌چوری (1389)، چالش و پویش: سیر تاریخی ده قرن اندیشه سیاسی علمای شیعی (اخباری-اصولی)، تهران: بنیاد اندیشه اسلامی.
گیدنز، آنتونی (1389)، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چاپ بیست‌و‌پنجم، تهران: نی.
لطفی‌نژاد، روح‌الله (1386)، «مشروطیت و لیبرالیسم؛ قانون به مثابه آزادی»، ره‌آورد سیاسی، شماره 15: 85-61.
مدنی، سیّدجلال‌الدین (1383)، تاریخ سیاسی معاصر ایران(ج1)، چاپ یازدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
منظور‌الاجداد، محمدحسین (1379)، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارش‏هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی(1292 تا 1339شمسی)، تهران: شیرازه.
موسکا، گائتانا و گاستون بوتو (1377)، تاریخ عقاید  مکتب‏های سیاسی: از عهد باستان تا امروز، ترجمه حسین شهیدزاده، چاپ سوم، تهران: مروارید.
نائینی، شیخ محمد‌حسین (1358)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله یا حکومت از نظر اسلام، به‌ضمیمه مقدمه و پاصفحه و توضیحات به‌قلم سیّدمحمود طالقانی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
نائینی، محمدحسین (1382)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، تصحیح و تحقیق سیّد جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
ناظم‌الدوله، میرزا ملکم‌خان (1381)، رساله‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، گردآوری: حجت‌الله اصیل، تهران: نی.
نامدار، مظفر (1377)، «نظریه‏ دولت شریعت نگاهی به اندیشه‏ی سیاسی شیخ فضل‌الله نوری»، فرهنگ، شماره 28-27: 43-1.
نوری، شیخ فضل‌الله (1362)، لوایح آقا شیخ فضل الله نوری، به کوشش هما رضوانی، تهران: تاریخ ایران.
وینسنت، اندرو (1371)، نظریه‏های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
هلد، دیوید (1384)، مدلهای دمکراسی، ترجمه عباس مخبر، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.