تحلیل بسترهای اجتماعی فرهنگی کاهش باروری در ایران

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و محقق موسسه مطالعاتی جمعیت کشور

چکیده

گذار باروری در ایران با تحولات مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاستی بوده است. این مقاله با استفاده از داده‌های سطح خرد سرشماری و پیمایش نمونه‏ای، نشان می‏دهد: فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی، به عنوان مبنا و پایه رفتارهای انسانی، نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای باروری دارند. فرهنگ، قواعد هنجاری و تفسیری یا معنادهی را فراهم می‌کند که افراد بسته به آنها و در انطباق با شرایط اقتصادی و اجتماعی، رفتارهای باروری خود را تنظیم می‏کنند. مقاله چنین نتیجه‌گیری می‏کند که تعامل مجموعه‌ای از نیروهای ساختی‏ـ نهادی، معنایی و فرهنگی منجر به شکل‏گیری باروری زیر سطح جانشینی در ایران شده است. از این‌رو، افزایش باروری به بالاتر از سطح جانشینی، فرایندی چندبعدی و پیچیده سیاستی است که مستلرم اتخاذ و اجرای سیاست‌های پایدار خانواده‌محور و مرتبط با مطلوبیت یا تمایل فرزندآوری، امکان یا آمادگی برای فرزندآوری، و توانایی فرزندپروری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Socio-cultural Contexts of Fertility Decline in Iran

نویسنده [English]

  • Rasoul Sadeghi
PhD of demography, faculty member of Tehran University and researcher in NIPR
چکیده [English]

Fertility as a social action occurs in the socio-cultural context. Cultural and Institutional arrangements shape the values and norms of childbearing. Iranian fertility rate has experienced a dramatic decline in recent decades, and now is below-replacement level. Fertility transition in Iran is related to socio-cultural, economic and political changes. Using micro-census data and survey, the results of article show culture and cultural values, as the basis of human behaviors, plays an important role in shaping fertility behavior. Culture provide the rules of interpretation and meaning construction, that people depending on them, and in coping with socio-economic conditions, regulate their reproductive behaviors. The article concluded that the interaction of cultural and institutional/ structural forces leads to below- replacement level of fertility in Iran. Thus, increasing fertility to above replacement level, is multidimensional and complex policy-making process. It involves adopting and implement of sustainable family-friendly policies related to childbearing desirability, childbearing feasibility, and abilities to parenting

کلیدواژه‌ها [English]

  • culture
  • ethnicity
  • values orientations
  • Individualism
  • cultural diffusion
  • below-replacement fertility

مراجع

الف) منابع فارسی

1. اینگلهارت، رونالد (1382). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، ترجمه مریم وتر، تهران: نشر کبیر.
2. آزاد ارمکی، تقی (1389). جامعه‌شناسی خانواده ایرانی، تهران: انتشارات سمت.
3. بشیر، حسن و علی اسکندری (1390). «فرهنگ سازی و بازنمایی نهاد خانواده در تلویزیون با توجه به سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران»، نامه پژوهش فرهنگی، سال 12، شماره 4: 25-7.
4. تریاندیس، هری (1378). فرهنگ و رفتار اجتماعی، ترجمه نصرت فتی، تهران: نشر رسانش.
5. حسینی، حاتم و بلال بگی (الف-1391). «فرهنگ و فرزندآوری: بررسی تمایلات بارروی زنان کرد شهر مهاباد»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 58: 161-121.
6. حسینی، حاتم و بلال بگی (ب-1391). «استقلال زنان و کنش‏های باروری در میان زنان کرد شهر مهاباد»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، شماره 4، پیاپی 39: 78-57.
7. حسینی، حاتم و محمد جلال عباسی شوازی (1388). «تغییرات اندیشه‏ای و تأثیر آن بر رفتار و ایده‌آل‌های باروری زنان کرد و ترک»، پژوهش زنان، شماره 2.
8. رستگار خالد، امیر و میثم محمدی (1394). «تغییرات فرهنگی و اُفت باروری در ایران: برپایه تحلیل ثانوی داده‌های پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان»، جامعه‌شناسیکاربردی، شماره 58: 180-159.
9. رنگین کمان، امیر (1386). «تحول فرهنگی ایرانیان: تطبیق انتقادی نظریه اینگلهارت»، پژوهشنامه، شماره 7: 196-161.
10. سرایی، حسن (1387). «گذار جمعیتی دوم با نیم نگاهی به ایران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 6: 140-118.
11. صادقی، رسول (1383). قومیت و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های قومی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه تهران.
12. صادقی، رسول (1393). پیمایش جوانان و ارزش‌های خانواده با تأکید بر طلاق، طرح پژوهشی مرکز مطالعات راهبردی وزارت ورزش و جوانان.
13. صادقی، رسول، علی‎محمد قدسی و جواد افشارکهن (1386). «واکاوی مسئله ازدواج و اعتبارسنجی یک راه‏حل»، مجله علمی- پژوهشی پژوهش زنان، دوره 5، شماره 1: 108-83.
14. صادقی، رسول (1388). جمعیت و توسعه در ایران: ابعاد و چالش‌ها، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه. 
15. عباسی شوازی، محمدجلال و زهره خواجه صالحی (1392). «سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی، و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری (مطالعه موردی: شهر سیرجان)»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، دوره 11، شماره 1: 64-45.
16. عباسی شوازی، محمدجلال و ملیحه علی مندگاری (1389). «تأثیر ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتار باروری آنها در ایران»، پژوهش زنان، شماره پیاپی 28: 51-31.
17. عباسی شوازی، محمدجلال، میمنت حسینی چاوشی، پیتر مکدونالد و بهرام دلاور (1383). تحولات باروری در ایران: شواهدی از چهار استان منتخب، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
18. عباسی شوازی، محمدجلال (1380). «همگرایی رفتارهای باروری در ایران، میزان، روند و الگوی سنی باروری در استان‌های کشور در سال‌های 1351 و 1375»، نامه علوم اجتماعی، شماره‌ 18: 231-201.
19. عباسی شوازی، محمدجلال و رسول صادقی(1385). «قومیت و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های قومی در ایران»، نامه علوم اجتماعی، شماره 28: 58-29.
20. عنایت، حلیمه و لیلا پرنیان (1392). «مطالعه رابطه جهانی شدن فرهنگی و گرایش به فرزندآوری»، زن و جامعه، سال چهاردهم، شماره 2: 136-109.
21. کاظمی‌پور، شهلا و همکاران (1394). بررسی نحوه نگرش جوانان در آستانه ازدواج و زنان همسردار 49-15 ساله نسبت به فرزندآوری و شناخت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر آن، طرح پژوهشی پژوهشکده آمار.
22. گیدنز، آنتونی (1373). جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
23. محمودیان، حسین و رضا نوبخت (1389). «مذهب و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‏های مذهبی سنی و شیعه شهر گله‌دار استان فارس»، مسائل اجتماعی تهران (دانشگاه خوارزمی)، شماره 1: 215-195.
24. محمودیان، حسین، مسعود کوچانی اصفهانی و سعید مقدس (1394). «مصرف رسانه، مدیریت بدن و رفتار باروری، مطالعه موردی زنان معلم یاسوج»، راهبرد فرهنگ، شماره 31: 196-173.
25. محمودیان حسین، احمد محمدپور و مهدی رضایی (1388). «زمینه‏های کم فرزندآوری در استان کردستان: مطالعه موردی شهر سقز»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 4(8): 122-85.
26. مرکز آمار ایران (90-1385). داده‌های سطح خرد سرشماری‌های جمعیتی 1385 و 1390.

ب) منابع لاتین

1. Abbasi-Shavazi, M. J. and P. McDonald (2008). “Family Change in Iran: Religion, Revolution, and the State”, in R. Jayakody, A. Thornton, and W. Axinn (eds.), International Family Change: Ideational Perspectives, New York: Taylor & Francis Group, LLC: 177-198.
2. Abbasi-Shavazi, M. J., McDonald, P. and M. Hosseini Chavoshi (2009). The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction, New York: Springer.
3. Bernardi, L. (2003). “Channels of Social Influence on Reproduction”, Population Research and Policy Review 22(5-6): 527–555.
4. Bongaarts J. (2002).” The End of Fertility Transition in the Developed World”, Population and Development Review, 28: 419–44.
5. Bongaarts, J. and S. C. Watkins (1996). “Social Interactions and Contemporary Fertility Transitions”, Population and Development Review 22(4): 639-682.
6. Caldwell, J. (1982). Theory of Fertility Decline, London: Academic Press.
7. Carter, A.T. (1998).” Cultural Models and Demographic Behavior”, in Alaka M. Basu and Peter Aaby (eds.), The Methods and Uses of Anthropological Demography, Oxford: Clarendon Press: 246-267.
8. Casterline, J. B. (2001). “Diffusion Processes and Fertility Transition: Introduction”, in National Research Council, Diffusion Processes and Fertility Transition: Selected Perspectives, Washington D.C: National Academy Press: 1-38.
9. Cleland, J. and C. Wilson (1987). “Demand Theories of The Fertility Transition: An Iconoclastic View”, Population Studies 41(1): 5-30.
10. Greenhalgh, S (1988).” Fertility as Mobility: Sinic Transitions”, Population and Development Review 14(4): 629-674.
11. Hammel, E. A. (1990). “A Theory of Culture for Demography”, Population and Development Review 16(3): 455-485.
12. Hindin, M.J, (2000). “Women’s Autonomy, Women’s Status and Fertility – Related Behavior in Zimbave”, Population Research and Policy Review 19: 255-282.
13. Hwang, S.S., and R. Saenz (1997).”Fertility of Chinese Immigrants in the U.S.: Testing a Fertility Emancipation Hypothesis”, Journal of Marriage and family 59(1):50-61.
14. Inglehart, Ronald (1997).Modernization and Post Modernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies, Princeton University Press.
15. Kohler, H. P. (1997). “Learning in Social Networks and Contraceptive Choice”, Demography 34(3):369-383.
16. Kohler, H. P. (2000). “Social Interactions and Fluctuations in Birth Rates”, Population Studies 54: 223-237.
17. Kohler, H., F. Billari, and J. A. Ortega (2002).”The Emergency of Lowest-Low Fertility in Europe during the 1990s”, Population and Development Review, 28 (4): 641-680.
18. Lesthaeghe, R (1983).” A Century of Demographic and Cultural Change In Western Europe: An Exploration of Underlying Dimensions”, Population and Development Review 9(3): 411-436.
19. Lesthaeghe, R. (1977). The Decline of Belgian fertility, 1800-1970. Princeton University Press, Princeton NJ.
20. Lesthaeghe,R and J. Surkyn, (2002).” New Forms of Household Formation in Central and Eastern Europe: Are they related to Newly Emerging Value Orientations? Interuniversity Papers in demography”, Working Paper, 2002-2.
21. Lorimer, F. (Ed.) (1954). Culture and Human Fertility, UNESCO, New York.
22. Mason, K.O (1987). “The Impact of Women's Social Position on Fertility in Developing Countries”, Sociological Forum, 2(4):718-754.
23. Matysiak, A (2009).” Employment First, Then Childbearing: Women's Strategy in Post-Socialist Poland”, Population studies 63 (3):253-276.
24. McDonald, P. (2000). “Gender Equity in Theories of Fertility Transition”, Population and Development Review, 26(3): 427-439.
25. Montgomery, M. R. and J. B. Casterline (1996). “Social Influence, Social Learning and New Models of Fertility”, Population and Development Review, 22:151-175.
26. Nagda, B.L. (1992). Social Correlates of Fertility, New Delhi, Himanshu Publications.
27. Pollak. R. A. and S. C. Watkins (1993). “Cultural and Economic Approaches to Fertility: Proper Marriage Or Mesalliance?”, Population and Development Review, 19(3): 467-496.
28. Reed, H., R. Briere and J. Casterline (eds) (1999). The Role of Diffusion Processes in Fertility Change in Developing Countries: Report of a Workshop, Washington D.C: National Academy Press.
29. Retherford R. D. and J. A. Palmore (1983). Diffusion Processes Affecting Fertility Regulation, in: Rodolfo A. Bulatao and Ronald D. Lee (eds.), Determinants of Fertility In Developing Countries, vol. 2. New York, Academic Press: 295–339.
30. Sadeghi, R. and M. J. Abbasi-Shavazi (2010).” Migration and Fertility: A Comparison of Fertility of Native and Migrant Women in Iran”, Paper presented at the 1st Asian Population Association Conference, November 16-20, New Delhi, India.
31. Thornton, A., G. Binstock, K. M. Yount, M. J. Abbasi-Shavazi, D. Ghimire, and Y. Xie (2012). “International Fertility Change: New Data and Insights from the Developmental Idealism Framework”, Demography 49 (2):677-698.
32. Van de Kaa (1998). “Postmodern Fertility Preferences: From Changing Value Orientation To New Behaviour”, Population and Development Review, Vol. 27: 290-331.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار