بررسی مفهوم امنیت زیست‌محیطی با نگاهی به چالش‌های امنیت زیست‌محیطی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان

2 کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

چکیده ; در رویکرد نوین جهانی به موضوع امنیت، تهدیداتی که ناپایداری، تخریب، توزیع نامناسب و محدودیت در برخی منابع زیست‌محیطی می‌تواند بر حوزه امنیت ملی کشورها ایجاد نماید از جایگاه و اولویتی ویژه برخوردار است. بر همین مبنا، با توجه به پیامدهای گسترده و اجتناب‌ناپذیر چالش‌های زیست‌محیطی و اولویت پیشگیری در مسائل امنیتی، شناسایی نقاط آسیب‌پذیر و تأثیراتی که این چالش‌ها بر امنیت ملی کشورها دارد، به‌منظور جلوگیری از تبدیل شدن آنها به بحران، ضروری می‌نماید. از همین‌رو پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال برآمده است که مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران کدامند؟ و از میان آنها کدامیک به لحاظ حیاتی بودن از اولویت‌ بیشتری برخوردارند؟ در همین راستا فرضیه مقاله پیش ‌رو عبارت است از این که با نگرش توسیع مفهومی و تکثر در ابعاد امنیت، جمهوری اسلامی ایران با تهدیدات گوناگونی روبه‌رو است که در این میان تهدیدات زیست‌محیطی از اولویت و پیچیدگی خاصی برخوردار است. از این رو در رابطه با امنیت زیست‌محیطی ایران دو نکته مهم باید مورد توجه قرارگیرد؛ اول، تفهیم و قبول معنای گسترده از امنیت به گونه‌ای که تهدیدات زیست‌محیطی را نیز در برگیرد. دوم، شناسایی عوامل محیطی و پیشران تغییرات زیست‌محیطی مؤثر بر امنیت ایران است. به همین منظور در مقاله پیش‌رو با استفاده از روش دلفی و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته مهم‌ترین چالش‌های مؤثر بر امنیت زیست‌محیطی ایران جمع‌آوری، تدوین و اولویت‌بندی شده‌اند. و در نتیجه پس از تعیین وزن نسبی از میان 15 معیار حاضر، به نظر می‌رسد مسائل مرتبط با بحران بی‌آبی و آلودگی هوا به لحاظ شرایط بحرانی و ابعاد امنیتی آن، اهمیت فوری و حیاتی دارند. بنابراین آنچه به مقاله حاضر ضرورت می‌بخشد، اولویت یافتن و دارای جایگاه شدن امنیت زیست‌محیطی و شناسایی دسته‌ای از اساسی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی پیش روی جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر است. ;

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Concept of Environmental Security with an Overview of the Challenges of Environmental in Iran

نویسندگان [English]

  • Vahid Ranjbar Heidari 1
  • Ebrahim Jamshidi 2
1 PhD Student of International Relations - University of Gilan
2 MA in International Relations - Kharazmi University
چکیده [English]

Abstract;
In the modern global approach toward security, a priority is given to threats for national security caused by instability, destruction, improper distribution, and limitations for some environmental resources. Therefore, it is essential to recognize vulnerable regions and the effects of these challenges on national security with regards to the vast and inevitable consequences of environmental threats and importance of preventing security issues in order to block them from turning into a crisis. This study seeks to answer the question that what are the most important environmental challenges of Iran? And among them, which one is more vitally critical? Consequently, the hypothesis advanced by the present research is that, through the conceptual expansion perspective and multiplicity in security dimensions, Islamic Republic of Iran faces various threats that, among them, environmental threats constitute a higher priority and complexity. Therefore, two main points are to be considered about Iran’s environmental security: 1) understanding and recognizing the expansive concept of security that includes environmental threats as well; 2) identifying causes and drives of environmental changes affecting Iran security. To do so, the present study uses Delphi method and semi-structured interviews to collect, codify, and prioritize the most important challenges affecting Iran’s environmental security. The study concludes that, after identifying the medium weight among the 15 present standards, issues related to water crisis and air pollution because of their critical and security conditions and aspects, are essentially and vitally important. Therefore, what constitutes the significance of this study is prioritizing and positioning environmental security and recognizing a set of most critical environmental challenges that Islamic Republic of Iran is currently facing.;

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water Crisis in Iran
  • Environmental policy
  • Public policy making
  • system of reference (Ré
  • rentielle en France)
  • the doctrinal approach to public policy

الف)‌ منابع فارسی

1. ابتکار، معصومه (1394). گسترش صلح و امنیت جهانی از ملزومات حفظ محیط زیست است، خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 81771921، دوم مهرماه.
2. ابراهیمی، نبی‌الله؛ روح‌الله قادری‌کنگاوری و عادل دهدشتی (1391). تهدیدهای نوین و‌گذار به حکمرانی راهبردی؛ با نگاه به جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال شانزدهم، شماره اول، بهار، شماره مسلسل59: 106-87.
3. ابوالحسنی، علی‌محمد (1393). نظریه‌های زیست محیطی، سایت پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام.
4. احمدی، سیدعباس، طهمورث حیدری‌موصلو و روح‌الله نیکزاد (1392). جنبه‌های بین‌المللی ژئوپلیتیک زیست محیطی، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 3، پاییز، صص146-121.
5. اسماعیلی‌فرد، مریم (1395). سیاست‌های کلی محیط زیست؛ مسیر پیش‌رو، روزنامه شرق، شماره 2727، شنبه ۲۲ آبان، صفحه (جامعه) 17.
6. اصلی‌پور، حسین و فتاح شریف‌زاده (1394). راهبرد سیاست‌گذاری زیست‌محیطی کشور در بستر نظریات متعارف تصمیم‌گیری عمومی، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال22، شماره83، پاییز، صص271- 245.
7. افتخاری، اصغر (1395). مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، چاپ دوم، تهران: مطالعات راهبردی.
8. افتخاری، اصغر، مهدی نادری باب‌اناری و حسین میسمی (1390). بازخوانی الزامات امنیتی سند چشم‌انداز، جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، فصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره 60،:80-53.
9. بوزان، باری (1389). مردم، دولت‌ها و هراس، چاپ دوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
10. بوزان، باری و دیگران (1386). چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، مترجم علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
11. بیلیس، جان و استیو اسمیت (1383). جهانی شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، جلد دوم، چاپ اول، تهران: ابرار معاصر.
12. پیشگاهی‌فرد، زهرا و عمران علیزاده (1390). امنیت زیست‌محیطی و تحول مفهوم امنیت در قرن 21، فصلنامه چشم‌انداز جغرافیایی، سال ششم، شماره14: 119-107.
13. تریف،‌تری و دیگران (1383) مطالعات امنیتی نوین، مترجمان: علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
14. جاجرمی، کاظم، زهرا پیشگاهی‌فرد و حجت مهکویی (1392) ارزیابی تهدیدات زیست‌محیطی در امنیت ملی ایران، فصلنامه راهبرد، سال بیست و دوم، شماره67: 230-193.
15. جکسون، رابرت و گئورک سورنسون (1385) درآمدی بر روابط بین‌الملل، مترجمان: مهدی ذاکریان و همکاران، تهران: نشر میزان.
16. چیت‌چیان، حمید (1395). ادامه حیات و تمدن و بقای ایرانی به‌دلیل شرایط آبی کشور در خطر است، سایت خبری انتخاب، تاریخ انتشار، 5 مرداد، کد خبر۲۸۳۲۱۰.
17. دولتشاهی‌پیروز، محرم و هادی طهماسبی‌آشتیانی (1389). انسان، انرژی، محیط زیست و چشم‌اندازی به آینده، فصلنامه راهبرد، سال نوزدهم، شماره56: 343-313.
18. رحمتی، علیرضا (1391) بررسی روند ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران، چالش‌ها و راهکارها، محیط زیست و توسعه، سال3، شماره 5: 23-15.
19. رستم‌زاد، آرزو (1395). بیماری‌های خطرناک ناشی از طوفان نمکی دریاچه ارومیه، خبرگزاری خبرآنلاین، شنبه 24 مهر، کد مطلب 589979.
20. رضایان، احد و علی‌حسین (1395). آینده‌پژوهی بحران آب در ایران به روش سناریوپردازی، فصلنامه اکوهیدرولوژی، دوره 333، شماره1: 17-1.
21. رنانی، محسن (1394). کلید خروج از «بحران آب» در ایران، خبرگزاری ایرنا، کدخبر81597981، 16 اردیبهشت.
22. روحانی، حسن (1389). درآمدی بر مؤلفه‌های اساسی محیطی در چشم‌انداز ایران، فصلنامه راهبرد، سال نوزدهم، شماره 55: 34-7.
23. زارع، بیژن و زهره روغنیان (1394). آینده‌پژوهی در توسعه زیست‌محیطی به روش سناریوپردازی، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی.
24. زواری، سیدعبدالمجید (1394). پیامدهای راهبردی ریزگردها در افق 1414، ماهنامه نامه آینده‌پژوهی، شماره بیستم: 14-12.
26. صالحی، عبدالمطلب و رکسانا نیکنامی (1392). امنیت زیست‌محیطی و همکاری بین‌المللی، در «مجموعه مقالات اکولوژی سیاسی»، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
27. طوفان، مسعود (1389). چالش‌ها و چشم‌انداز همکاری‌های منطقه‌ای در مهار ریزگردها، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و چهارم، شماره 4: 958-943.
28. عبداله‌خانی، علی (1389). نظریه‌های امنیت، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
29. عزیزی‌مهماندوست، مهدی (1390). مدیریت بحران و تهدیدات زیست‌محیطی در ایران، فصلنامه پدافند غیرعامل، سال دوم، شماره 2: 33-21.
30. فالک، ریچارد (1381). نظریه واقع‌گرایی و امنیت جهان در «ارزیابی‌های انتقادی در زمینه امنیت بین‌الملل»، مترجم: علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
31. قنبرلو، عبدالله (1392). جهانی شدن و مسائل زیست محیطی، در مجموعه مقالات اکولوژی سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
32. قوام، سید عبدالعلی (1384). سیاست بین‌المللی و رویکرد زیست محیطی، فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، بهار و تابستان، شماره 14: 20-7
33. کاستلز، امانوئل (1385). اقتصاد، جامعه و فرهنگ: عصر اطلاعات، قدرت هویت، ترجمه حسن چاوشیان، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران: نشر طرح نو.
34. کاویانی‌راد، مراد (1389). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی و بحران‌های بوم‌شناسی در ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره دوم: 58-33.
35. کاویانی‌راد، مراد (1390). امنیت زیست‌محیطی از منظر ژئوپلیتیک، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره20، شماره23، زمستان: 106-85.
36. کاویانی‌راد، مراد (1392). تبیین نسبت اکولوژی و سیاست در مجموعه مقالات اکولوژی سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی،
37. کرمی، ناصر (1393). هشت دلیل انفعال دولت ایران در برابر ریزگردها، 28 بهمن/ 17 فوریه 2015، سایت بی‌بی سی فارسی.
38. کلانتری، عیسی (1394). دبیر کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه: مقابله با بحران کم‌آبی مهم‌تر از مقابله با حمله نظامی دشمنان است، خبرگزاری ایسنا، کد خبر: 5-15414-9410، دوشنبه ۱۴ دی ماه.
39. لطفی، حیدر، محمدحسن نامی، جعفر حسن‌پور و حمید بحیرایی (1390). امنیت زیست‌محیطی و سیاست‌گذاری امنیت ملی، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیایی انسانی، سال سوم، شماره چهارم، پاییز: 144-121.
40. مَتیوز، جسیکا (1381). محیط زیست و امنیت بین‌الملل در «ارزیابی‌های انتقادی در زمینه امنیت بین‌الملل»، ترجمه: علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
41. مهکویی، حجت، کاظم جاجرمی و زهرا پیشگاهی‌فرد (1393). تهدیدات زیست‌محیطی در کشورهای منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس با تأکید بر بحران منابع آب، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 13، بهار:  143- 133.
42. میدانی، رحیم (1394). وضعیت آب بحرانی است/ احتمال درگیری به خاطر بحران آب/ خشکسالی20 سال دیگر ادامه دارد، خبرگزاری ایلنا، کد خبر: 295196، 14 تیر.
43. نجاتی، محمدحسین (1395). خشکی، سرنوشت 58 درصد از مساحت تالاب‌های ایران، خبرگزاری خبرآنلاین، 14مهر، کد مطلب: 586826.
44. یزدان‌فام، محمود (1390). آینده‌شناسی و برآورد محیط راهبردی: لازمه تصمیم‌گیری بهتر در امنیت ملی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره چهارم، زمستان، شماره مسلسل54: 32-7.

ب) منابع لاتین

1. Beheshti, Hamed (2011) The prospective environmental impacts of Iran nuclear energy expansion, Energy Policy, Volume 39, Issue 10, October 2011, PP 6351–6359.
2. Cagaptay, Soner and Otun, Altay (2012) Flooding Out Terror? Turkey's Ilisu Dam Project, Washington Institute for near east policy, May 3, pp 1-2.
3. Lewis, Gary (2014) Challenges to and from the Environment in Iran, Iran Heritage Foundation and Persian Wildlife Heritage Foundation Symposium, Royal Geographical Society, London, 18 January 2014.