بررسی چرخه‌ی سیاست‌گذاری افزایش‌جمعیت در جمهوری اسلامی ایران (با تمرکز بر دوره ی چهارم سیاست‌های جمعیتی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد - ایران

10.22034/scs.2023.388086.1418

چکیده

جمعیت یکی از مولفه‌های قدرت ملی هر کشوری است لذا میزان جمعیت بهینه و سیاست گذاری در جهت نیل به آن ، همواره ازدغدغه‌های دولت‌ها است. در سال‌های اخیر به دلیل تغییر ناگهانی روند و الگوهای باروری مساله‌ی کاهش جمعیت تبدیل به یکی از مسائل عمده ایران شده است. در همین راستا و در پاسخ به تبعات احتمالی کاهش شدید میزان باروری، دولتمردان و سیاستگذاران جامعه از اواخر دهه ی ۸۰ به تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی پرداخته‌اند. این پژوهش قصد دارد با استفاده از نظریه ی سیستمی در پاسخ به پرسش چگونگی چرخه‌ی سیاست‌گذاری افزایش‌جمعیت در ایران به توصیف مراحل گوناگون این امر پرداخته و اهداف و ابزار این سیاست را مورد ارزیابی قرار دهد. به نظر می رسد طرح جوانی جمعیت با توجه به انباشت مسائل موجود درحوزه ی اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی در جمهوری اسلامی ، همچنان از اولویت برای ورود به سیستم برخوردار نیست. کما اینکه ابزار و سیاست های تشویقی و تنبیهی اعمال شده نیز به جهت ناکافی بودن، ناکارآمدی و نقض حقوق شهروندی سودبخش واقع نخواهند شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the policy cycle of population increase in the Islamic Republic of Iran (focusing on the fourth period of population policies)

نویسندگان [English]

  • rohollah eslami 1
  • Mahbobeh Farkhari 2
1 ferdowsi university of mashhad
2 Master of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad - Iran
چکیده [English]

Population is one of the components of the national power of any country, and the optimal population size and policies to achieve it are always the concerns of governments. In recent years, due to changing trends and fertility patterns, population decline has become one of Iran's major issues. In this regard and in response to the possible consequences of a sharp decrease in the fertility rate, the statesmen and policy makers of the society have been considering population policies since the last decade of the 80s. This research aims to describe the different stages of this policy and evaluate the goals and tools of this policy by using systemic theory in response to the question of how the policy cycle of population increase in Iran. It seems that the youth plan of the population still does not have priority to enter the system due to the accumulation of issues in the economic, social and environmental fields in the Islamic Republic. Moreover, the applied incentive and punishment policies and tools will not be beneficial due to their inadequacy, inefficiency and violation of citizen's rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • iran
  • policymaking
  • population increase
  • fertility
  • population policies
  • population youth plan
اجاق، سیده زهرا و عباسی شوازی، محمدجلال (1397). تحلیل گفتمان سیاست‌های رسانه‌ای شده افزایش جمعیت: ارائه یک راهبرد ترویجی. نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، (25)، 133-164.
تقی‌نژاد، علی؛ غمامی، سید محمدمهدی و عزیزی، حسین (1399). بایسته‌های تقنینی سیاست‌گذاری جمعیتی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی‌ایران. فقه و حقوق خانواده، (72)، 25-47.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1377). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.
حسینی، حاتم (1394). وضعیت‌های متعارض و مسئله سیاست‌گذاری جمعیت در ایران. فصلنامه جمعیت، (۹۳ و ۹۴)، 19-45.
حسینی، حاتم و بگی، بلال (1390). تغییرات جمعیتی، چالش‌های برنامه تنظیم خانواده و الزامات سیاست‌گذاری جمعیتی در ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، (12)، 102-121.
درانی، کمال و صالحی، کیوان(1385). ارزشیابی هنرستان‌های کاردانش با استفاده از الگوی سیپ به‌منظور پیشنهاد چهارچوبی برای بهبود کیفیت هنرستان‌های کاردانش: موردی از هنرستان‌های منطقه 2 شهر تهران. دوفصلنامه روانشناسی و علوم تربیتی، 36(1-2)، 143-166.
دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای (1393). ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت. در دسترس از آدرس: https://farsi. khamenei. ir/news-content?id=26440
رحیمیان، فرشاد (1398). آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری جمعیتی جمهوری اسلامی‌ایران. فصلنامه جمعیت، (106-105)، 127-151.
صادقی، حسین و سعادت، رحمان (1383). رشد جمعیت، رشد اقتصاد و اثرات زیست‌محیطی در ایران (یک تحلیل علی). فصلنامه تحقیقات اقتصاد، (۶۴)، 163-180.
غمامی، سیدمحمدمهدی؛ مهاجری، مریم؛ جاوید، محمدجواد و حکمت‌نیا، محمود (1398). آسیب‌شناسی تقنین سیاست‌های جمعیتی و ارائه شاخص‌های مطلوب. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، (86)، 31-58.
غمامی، سیدمحمدمهدی و عزیزی، حسین (1393). بایسته‌های تغییر سیاست‌های تقنینی جمعیتی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)، (66)، 117-156.
فتحی، الهام (1395). بررسی روند تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت کشور و آینده آن تا افق 1430 شمسی بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
فتحی، الهام (1399). روند باروری ایران، از سال 1396 تا 1399. در دسترس از آدرس: https://www. amar. org. ir
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی‌ایران 1396-1400 (1394). در دسترس از آدرس: https://www.cbi.ir
قلی‌پور، رحمت‌الله و ابراهیم، غلام‌پور (1389). فرایند سیاست‌گذاری عمومی در ایران. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
کسرایی، محمدسالار؛ مرادخانی، همایون و رضایی، محمد (1390). فوکو حکومت‌مندی سوژه سیاسی و کنش سیاسی. جامعه‌شناسی تاریخی، (2).
مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی (1400). در دسترس از آدرس: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1678266
مصوبه مجلس شورای اسلامی (1399). در دسترس از آدرس:  http://nazarat.shora-rc.ir
هداوند، سعید؛ رحیمی، رضا و دارابی، مهدی (1393). اعتباریابی الگوی ارزشیابی سیپ در عملکرد مراکز آموزشی مطالعه موردی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران. پژوهش‌های رهبری و مدیری آموزشی، (1)، 119-138.
 
Birkland, T. A. (2014). An introduction to the policy process: Theories, concepts and models of public policy making. Routledge.
Demeny. P. (2003). Policy Population: York New, Population of Encyclopedia. Eds (M A R d Concepts to Introduction An: Population).
Ecological Footprint Atlas (2010). Global Footprint Network. http://www.footprintnetwork.org.
Ewing B.; A. Reed, A. Galli; J. Kitzes, & M. Wackernagel (2010). Calculation Methodology for the National Footprint Accounts. Edition. Oakland: Global Footprint Network.
Howlett, M.; Ramesh, M. & Perl, A. (2009). Studying public policy: Policy cycles and policy. subsystems, (3), Oxford: Oxford University.
Peters, guy Jon Pierre (2006). Handbook of Public Policy. Sage Publication. p 6.
The World Bank (2021). Inflation. consumer prices. https://data.worldbank.org
The World Bank (2021). Unemployment. youth total (% of total labor force ages 15-24). https://data.worldbank.org
Thomas R. Dye (1995). Understanding Public Policy, Eight Edition. New Jersy, Prentice Hall, EnglewoodCliffs.
Wackernagel, Mathis & William, Rees (1996). Our ecological footprint: reducing human impact on the earth. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers.
Weeks, J. R. (2002). Population: An Introduction to Concepts and Issues. 8th Edition, USA, Wadworth.