لایه‌های هویت ملی ایرانی در برنامه‌های توسعۀ جمهوری اسلامی ایران (1394-1368)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکترای مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

برنامه‌های توسعه از اسناد فرادستی مهم نظام جمهوری اسلامی ایران است که آیندۀ مطلوب را در میان‌مدت ترسیم می‌کند. یکی از حوزه‌های مغفول در این برنامه‌ که کمتر به آن توجه شده، جایگاه هویت ملی ایرانی در برنامه‌های توسعه است، چراکه ﻫﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻨﺘﺮلﮐﻨﻨﺪۀ ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺗﻀﻤﯿﻦﮐﻨﻨﺪۀ ﭘﺎﯾﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻮده و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ. سؤال اصلی این است که لایه‌های هویت ملی در برنامه‌های پنج‌گانۀ توسعۀ‌ جمهوری اسلامی ایران چگونه است. برای پاسخ به سؤال، از روش تطبیقی ـ تحلیلی و تحلیل محتوای کیفی بهره گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهد: هویت ملی ایرانی در برنامه‌های توسعه‌، ترکیبی از سه لایۀ هویت اسلامی، هویت ایرانی و هویت متجددانه با عناصر و مؤلفه‌های مختلف است که اهمیت و برجستگی لایه‌ها و عناصر هویت ملی، تابعی از گفتمان‌های دولت‌های حاکم در زمان تهیه و تدوین برنامه‌های توسعۀ مزبور است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Layers of Iranian National Identity in the Development Programs of the Islamic Republic of Iran (1989-2015)

نویسندگان [English]

  • Ali Karimi-Maleh 1
  • Meisam Belbasi 2
1 Professor of Mazandaran University
2 PhD student Islamic revolution, Tehran University
چکیده [English]

Development programs are regarded as the most upper hand documents and including documents of the I.R.I. These documents addressed different political, social, economic, cultural and security subjects. One important but ignored aspect of these programs is national identity, in spite of its significant role in guaranteeing of cultural sustainability, controlling of development and leading to progress. The main question of this article is "what are the different layers of national identity in five development programs of I.R.I?" The major finding of this paper is that Iranian national identity in different development programs is composed of three layers including Islamic, ancient and modern one with various components, depending upon the dominant discourses of then incumbent governments. The paper is done according to comparative-analytical approach and qualitative content analysis method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Republic of Iran
  • development programs
  • Islamic identity
  • ancient identity
  • Modern identity

الف) منابع فارسی

1. آزاد ارمکی، تقی و نوح منصوری (1391). «تحلیل محتوای سیاست‌های فرهنگی ایران، بر اساس قانون اساسی، سند سیاست‌های فرهنگی و برنامه پنجم توسعه»، راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال اول، شماره 3، تابستان.
2. آشنا، حسام‌الدین و محمدرضا روحانی (1389). «هویت فرهنگی ایرانیان؛ از رویکردهای نظری تا مؤلفه‌های بنیادی»، تحقیقات فرهنگی، سال سوم، شماره 4، زمستان.
3. احمدی، حمید (1383). «هویت و قومیت در ایران»، هویت در ایران، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
4. ازغندی، علیرضا (1386). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: قومس.
5. اشتریان، کیومرث (1391). مقدمه‌ای بر روش سیاست‌گذاری فرهنگی، تهران: جامعه‌شناسان.
6. اصفهانی، مینا (1387). «ارزیابی برنامه‌های فرهنگی در برنامه‌های اول تا چهارم توسعه و چالش‌های برنامه‌ریزی فرهنگی»، پژوهشنامه برنامه‌ریزی فرهنگی (1)، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
7. افروغ، عماد (1387). هویت ایرانی و حقوق فرهنگی، تهران: سوره مهر.
8. اکبری، محمدعلی (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
9. بیات، مجید و دیان جانباز (1390). آسیب‌شناسی مبانی و فرایند سیاست‌گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر قومس.
10. جعفری، محمدحسن (1390). «جایگاه حوزه علمیه در سیاست‌گذاری فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال اول، شماره اول، تابستان.
11. چیت‌ساز قمی، محمدجواد (1383). «هویت دینی جوانان در ایران»، هویت در ایران، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
12. حاجیانی، ابراهیم (1379). «تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، مطالعات ملی، سال دوم، پاییز، شماره 5.
13. حسین‌زاده، محمدعلی (1386). گفتمان‌های حاکم بر دولت‌های بعد از انقلاب در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
14. حقدار، علی‌اصغر (1378). گفتمان فرهنگی سیاسی خاتمی، تهران: شفیعی.
15. دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال (1386). «گفتمان اصول‌گرایی عدالت‌محور در سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد»، دانش سیاسی، سال سوم، شماره 1، بهار و تابستان.
16. دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال (1389). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
17. رسولی‌ثانی‌آبادی، الهام (1390). «هویت انقلابی ـ اسلامی نظام جمهوری اسلامی ایران در گفتمان‌های مختلف سیاست خارجی»، سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، شماره 1، بهار.
18. رضایی، سیدمحمد و محمدصادق جوکار(1388). «بازشناسی هویت ملی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات ملی، سال دهم، شماره 4.
19. رضایی، علیرضا (1389). «شاخص‌های توسعه از منظر اسلام، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و امام خمینی (ره)»، معرفت سیاسی، سال دوم، شماره 1، بهار و تابستان.
20. شریفی، سیدعلیرضا و عبدالرضا فاضلی (1391). «واکاوی سیاست‌گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران»، مجلس و راهبرد، سال نوزدهم، شماره 69، بهار.
21. صالحی امیری، سیدرضا و امیر عظیمی دولت آبادی (1387). مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
22. صالحی‌امیری، سیدرضا (1385). مدیریت منازعات قومی در ایران؛ نقد و بررسی الگوهای موجود و ارائه الگوی مطلوب، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
23. صدیق‌سروستانی، رحمت‌اله و قاسم زائری (1389). «بررسی گفتمان‌های فرهنگی پساانقلابی و روندهای چهارگانه مؤثر بر سیاست فرهنگی در جمهوری اسلامی»، پژوهشنامه سیاست فرهنگی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
24. طاهری، ابوالقاسم (1390). روش تحقیق در علوم سیاسی، تهران: قومس.
25. طیبی‌توکل، حسن (1390). مجموعه قوانین و مقررات برنامه‌های پنج ساله اول تا پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: فردوسی.
26. عیوضی، محمدرحیم (1387). «تحلیلی بر سیاست خارجی دکتر محمود احمدی‌نژاد»، راهبرد یاس، شماره 14، تابستان.
27. فرزانه‌پور، حسین و پیمان زنگنه (1388). «مقایسه رفتاری سیاست خارجی ایران: گفتمان آرمان‌گرای ارزش‌محور و گفتمان ایدئولوژیک ارزش‌محور عمل‌گرا»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 2، بهار.
28. قبادی، خسرو (1383). «عوامل بحران‌ساز هویت ملی در ایران»، هویت در ایران، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
29. کریمی، علی و میثم بلباسی (1393). «بررسی برجستگی عناصر هویت ملی ایرانی در سند چشم‌انداز بیست ساله (1404) جمهوری اسلامی ایران»، رهیافت انقلاب اسلامی، سال هشتم، شماره 27، تابستان.
30. کریمی، علی و سمیه قاسمی طوسی (1393). «سیاست‌گذاری اجتماعی و هویت سازی ملی؛ فراگیری سیاست‌های کلان اجتماعی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات ملی، سال پانزدهم، شماره 2، تابستان.
31. مرادی، علیرضا (1390). «نقش میراث فرهنگی در تقویت هویت فرهنگی»، مهندسی فرهنگی، سال پنجم، شماره 53 و 54، خرداد و تیر.
32. مشبکی، اصغر و علی اکبر خادمی (1387). «بررسی آسیب‌شناسانه سیاست‌ها و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، سال نهم، شماره 4، زمستان.
33. معینی علمداری، جهانگیر (1383). «هویت، تاریخ و روایت در ایران»، ایران: هویت، ملیت، قومیت، به اهتمام حمید احمدی، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
34. ملایی، اعظم و علیرضا ازغندی (1390). «دولت‌ـ ملت‌سازی ایرانی؛ تداوم تاریخی یا تغییرات سیاسی»، علوم سیاسی، شماره 15، تابستان.
35. منوچهری، عباس (1392). رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
36. میلر، دیوید (1383). ملیت، ترجمه داوود غرایاق زندی، تهران: تمدن ایرانی.
37. وحید، مجید (1386). «بحثی در سیاست‌گذاری فرهنگی»، فصلنامه سیاست، سال 37، شماره 3، پاییز.
38. هرمیداس‌باوند، داود (1384). «زبان و هویت ملی»، مجموعه مقالات گفتارهایی درباره زبان و هویت، به اهتمام حسین گودرزی، تهران: تمدن ایرانی.
39. همایون، محمدهادی و نادر جعفری هفتخوانی (1387). «درآمدی بر مفهوم و روش سیاست‌گذاری فرهنگی؛ درس‌هایی برای سیاست‌گذاران»، اندیشه مدیریت، سال دوم، شماره 2، پاییز و زمستان.

ب) منابع لاتین

1. Edensor, Tim (2002). National Identity, Popular Culture and Everyday Life, NewYork: Berg.
2. Hall, S. (1992). "The Question of Cultural Identity", in S. Hall, D. Held and T. McGrew (eds), Modernity and its Futures, Cambridge: Polity Press and Blackwell in association with the Open University.
3. Hall, S. (1996). "Introduction: Who Needs Identity", in S. Hall and P. du Gay (eds) Questions of Cultural Identity, London: Sage.
4. Hechter, M. (2004). Containing Nationalism, Oxford: Oxford University Press.
5. Kennedy, Paul and Catherine J. Danks (2001). Globalization and National Identities: Crisis or Opportunity?, London: Palgrave Macmillan.
6. McCrone, D. (1998). The Sociology of Nationalism Tomorrow's ancestors, International library of sociology, London: Routledge.
7. Norbu, Dawa (1992). Culture and the Politics of Third World nationalism, London: Routledge.
8. Oyserman, Daphna (2004). Self-concept and Identity in Self and Social Identity: Perspectives on social psychology, Brewer, M. B.& Hewstone, M. Malden, MA: Blackwell Pub.
9. Sarup, M. (1996). Identity, Culture and the Postmodern World, Edinburgh: Edinburgh University Press.
10. Smith, A. D. (1991). National Identity, London: Penguin books.
11. Woodward, K. (1997). Identity and Difference, London: Sage and Open University Press.
12. Woodward, K. (2000). Questioning Identity: Gender, Class, Nation, London: Routledge.