ترسیم سیمای حوزه سلامت در مناطق روستایی استان مازندران؛ با تأکید بر سنجش دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر

چکیده

مطالعه نابرابری‌های منطقه‌ای و توزیع عادلانه خدمات بهداشتی ـ درمانی در جهت تأمین سلامت آحاد جامعه از دیرباز به‌عنوان دغدغه همیشگی سیاست‌گذران بوده است. بر همین اساس، این پژوهش با هدف سنجش عملکرد حوزه سلامت در مناطق روستایی استان مازندران با تکیه بر سنجش میزان دسترسی به خدمات بهداشتی ـ درمانی انجام شد. پژوهش حاضر بنیادی و روش به کار رفته در آن توصیفی ـ تحلیلی است. جامعه آماری، شهرستان‌های استان مازندران (تعداد 19 شهرستان) و روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ایی و ابزار جمع‌آوری با توجه به اهداف پژوهش، جداول و فرم‌های مبتنی بر داده‌های آمارنامه سال 1390 هـ.ش شمسی استان مازندران است که طی آن 14 شاخص بهداشتی ـ درمانی استخراج و به شیوه کمّی و با استفاده از تکنیک فازی روش‌های ترجیح بر اساس مشابهت به راه‌حل ایده‌آل یا همان تاپسیس فازی و بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS سطح‌بندی میزان توسعه‌یافتگی مناطق روستایی شهرستان‌های استان مازندران به انجام رسید. یافته‌های پژوهش ضمن ترسیم سیمایی غیر قابل قبول و نامطلوب از حوزه سلامت، حکایت از وجود یک محرومیت کلی در استان مازندران دارد؛ به‌طوری که روند توزیع و دسترسی جمعیت روستایی شهرستان‌ها به منابع حاکی از آن است که نسبت توزیع امکانات به توزیع جمعیتی بسیار اسفناک است، تا جایی که بیشترین میزان توسعه متعلق به مناطق روستایی شهرستان‌های نکا با ضریب 53 درصد و بابلسر با ضریب 51 درصد می‌باشد. تحلیل‌ها همچنین نشان می‌دهد مناطق روستایی استان مازندران در سطح متوسط تا محرومی از توسعه در زمینه دسترسی به امکانات و منابع بهداشتی قرار دارند. نتایج، مبین آن است که توسعه متوازن نظام سلامت در استان مازندران مستلزم بازنگری در تخصیص منابع و امکانات بهداشتی ـ درمانی، توزیع برابر فرصت‌ها و ارتقای کیفی خدمات در مناطق دورافتاده با هدف آمایش سرزمین است. چرا که پیش‌شرط توسعه پایدار، داشتن نیروی انسانی سالم و توانمند است و این امر مستلزم اهتمام بیشتر متولیان و مدیریتی منسجم در سایه یک برنامه‌ریزی هدفمند و اثربخش جهت رفع عدم تعادل‌ها است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Prospect of Health Sector in Rural Areas of Mazandaran Province with an Emphasis on Measuring Access to health Services

نویسنده [English]

  • Yaghoub Zarei
Ph.D. in geography and rural planning, Young Researchers and Elites Club, Islamic Azad University - Bushehr - Branch
چکیده [English]

Efforts to eliminate regional disparities and imbalances and to reach access to care standards are one of the essential measures to achieve social justice and sustainable development. In this regard, the equitable distribution of health services in order to ensure public health has been a constant concern for policy makers since long time ago and have led to serious discussion about resource allocation in health. Accordingly, this study tries to assess the performance of the health sector in rural areas of the Mazandran province on the basis of the degree of access to health services. This is a basic research conducted with a descriptive analytical method it statistical population is 19 counties of Mazandaran province and. Its method for collecting information is library research, and data tables and statistics related to census conducted in 2011 in Mazandaran province. Accordingly, 14 health care indicators were extracted and by usingTechnique for Order Preference by similarity to Ideal Solution and SPSS software of the level of development of rural areas of Mazandaran province, access to health services was measured. The findings of the research show the unacceptable and undesirable situation of access to health services in the province. The access of rural population to health services is very unsatisfactory and there is an unfair distribution of facilities in counties, even in the most developed rural areas such as Neka (factor of 0/53) and Babolsar (factor of 0/51), results are not very satisfactory. The analysis also shows that rural areas of Mazandaran province have been disadvantaged due to the lack of the access to health facilities and resources. The results show that the balanced development of the health sector in the province requires reviewing the allocation of resources and health services, equal distribution of opportunities and enhancing the quality of services in remote areas for the purpose of land use planning. Healthy and capable human resources are considered a prerequisite for sustainable development and this requires making more efforts by authorities and integrated management along with a purposeful and effective planning to resolve imbalances
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • health domain
  • rural areas
  • Mazandaran province
  • health services

الف) منابع فارسی

1. احمدی، س.، صبوری‌خواه، ح.، درویشی، هـ و جباری، ح. (1393). تحلیل فضایی برخورداری استان‌های ایران در شاخص سلامت، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ایی، سال چهارم، شماره 14: 44-31.
2. اصغرپور، م. ج. (1393)، تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 52- 45.
3. امینی، ن.، یدالهی، ح و اینانلو، ص. (1385). رتبه‌بندی سلامت استان‌های کشور، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 5، شماره 20: 48- 27.
4. باباخانی، م و راغفر، ح. (1388). رابطه نابرابری درآمد و سلامت در ایران طی سال‌های 1385- 1355، مجله مدیریت سلامت، دوره 12، شماره 37: 16-9.
5. باباخانی، م.، قاسمی، ر.، رفیعی، ح.، راغفر، ح و بیگلریان، ا. (1391). رابطه عدالت توزیعی و سطح سلامت در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 46: 278- 259.
6. پرویزی، س.، قاسم‌زاده کاکرودی، ف.، سیدفاطمی، ن و ناصری، ف. (1388). عوامل اجتماعی سلامت زنان ساکن در شهر تهران: یک پژوهش کیفی، فصلنامه پژوهش پرستاری، دوره 4، شماره 15: 15- 6.
7. پورطاهری، م. (1389). کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه در جغرافیا. چاپ اول: تهران. انتشارات سمت.
8. پورطاهری، م.، سجاسی‌قیداری، ح و صادقلو، ت. (1389). سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک رتبه‌بندی بر اساس تشابه به حل ایده‌آل فازی (مطالعه موردی: دهستان حومه بخش مرکزی شهرستان خدابنده)، مجله پژوهش‌های روستایی، دوره اول، شماره1: 31-1.
9. تبریزعالم، ا.، رجبی پورمیبدی، ع و زارعیان، م. (1388)، بررسی کارکرد تکنیک تاپسیس فازی در بهبود سنجش کارایی شعب بانک‌ها با استفاده از تکنیک DEA، مجله مدیریت صنعتی، شماره 3: 118- 99.
10. تقوایی، م و شاهیوندی، ا. (1389). پراکنش خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان‌های ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 39: 45- 33.
11. تقوایی، م.، احمدیان، م و علی‌زاده، ج. (1390). تحلیل فضایی و سنجش توسعه‌یافتگی دهستان‌های شهرستان میاندوآب با استفاده از مدل تاپسیس فازی، فصلنامه تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، (3) 1: 154-131.
12. رضاپور، ع.، رومیانی، ی.، عبادی‌فرد آذر، ف.، غضنفری، ص.، میرزایی، س.، سرابی‌آسیابر، ع و باقری فرادنبه، س. (1394). عوامل مؤثر در بهره‌مندی و دسترسی به خدمات سلامت: مطالعه مبتنی بر جمعیت شهر کرمان، مجله مدیریت سلامت، شماره 59: 36-24.
13. رضاپور، ع.، عبادی فرد آذر، ف و عباسی بروجنی، پ. (1391). وضعیت تخصیص منابع در نظام سلامت ایران، فصلنامه بیمارستان، سال یازدهم، شماره 4: 64- 53.
14. رفیعیان، م و تاجدار، و. (1387). سنجش وضعیت سلامت با رویکرد منطقه‌ایی در مجموعه شهری مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 10: 184- 163.
15. زنگی‌آبادی، ع.، امیرعضدی، ط و پریزادی، ط. (1391). تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه خدمات بهداشت و درمان در استان کردستان، فصلنامه جغرافیا، سال دهم، شماره 32: 215- 199.
16. زنگی‌آبادی، ع.، بهاری، ع و قادری، ر. (1392). تحلیل فضایی شاخص‌های بهداشتی ـ درمانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان‌غربی)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 108: 106-75.
17. زیاری، ک.، زنجیرچی، م و سرخ‌کمال، ک. (1389)، بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان‌رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 77: 30- 17.
18. صادقی‌بازرگانی، ه و عدالتخواه، ح. (1384). مطالعه وضعیت شاخص‌های بهداشت و سلامت در عشایر استان اردبیل، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، شماره 2: 159- 150.
19. ضرابی، ا و شیخ‌بیگلو، ر. (1390). سطح‌بندی شاخص‌های توسعه سلامت استان‌های ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 42: 128- 107.
20. ضرابی، ا.، محمدی، ج و رخشانی‌نسب، ح. (1387)، تحلیل شاخص‌های توسعه خدمات و بهداشت و درمان، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال هفتم شماره 27: 234-213.
21. عطایی، م. (1389). تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی. چاپ اول، سمنان: انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.
22. عقل‌مند، س و پوررضا، ا. (1383). اصلاح نظام سلامت، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 14: 26-3.
23. فدایی، ع و زاهدی، م. (1385). مقایسه وضعیت شاخص سلامت در یک روستای پایلوت بر اساس طرح نیازهای اساسی توسعه (BDN) استان چهار محال و بختیاری، مجله دانشکده علوم پزشکی شهرکرد، دوره 8، شماره 1: 19- 13.
24. فرجی‌سبکبار، ح و وزین، ن. (1392). مدل ساختاری رابطه سطح سلامت با خدمات بهداشتی ـ درمانی، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 48: 44- 27.
25. کاظمی، ع.، رضاپور، ع.، باقری فرادنبه، س.، نخعی، م و غضنفری، ص. (1394). میزان توسعه‌یافتگی استان‌های کشور با تمرکز بر شاخص‌های بخش بهداشت و درمان، مجله مدیریت سلامت، شماره 59: 49-42.
26. کلانتری، خ. (1391)، مدل‌های کمی در برنامه‌ریزی (منطقه ای، شهری و روستایی)، تهران، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ اول.
27. محمدی، ج.، احمدیان، م.، علی‌زاده، ج و جمینی، د. (1391). تحلیل فضایی توسعه شاخص‌های بهداشتی درمانی در استان آذربایجان‌غربی، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 47: 180- 153.
28. نعمتی، ر و رئیسی، غ. (1384)، رتبه‌بندی عملکردها در مهندسی ارزش فازی، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس ملی مهندسی صنایع: 57- 50.

ب) منابع لاتین

1. Braveman, P and Tarimo, E. (2002). Social inequalities in health within countries: not only an issue for afuent nations. Social Science & Medicine; 54 (11):1621–1635.
2. Collins, C., Green, A. T and Newell, J. N. (2002). The relationship between disease control strategies and health system development: the case of TB. Health Policy; 62 (2):141–160.
3. Distaso, A. (2005). Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensi onal index of sustainability. Ecological Economics; 64 (1): 163-180.
4. Fanga, P., Donga, S., Xiaoc, J., Liud, C., Fengc, X and Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: Evidence from China. Health Policy; 94 (1):14–25.
5. Hao, L. (2006). Application of Topsis in the bidding evaluation of manufacturing enterprises,5th International Conference on Engineering and Digital Enterprises Technology. China: 184-188.
6. Hui, Y. T., Bao, H. H and Siou, W. (2008). Combining ANP and TOPSIS Concepts for Evaluation the Performance of Property-Liability Insurance Companies, Science Publications, Journal of Social Sciences; 4 (1):56-61.
7. Jadidi, O., Hong, T., Firouzi, F., Yusuff, R and Zulkifli, N. (2008). TOPSIS and fuzzy multi-objective model integration for supplier selection problem. Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering; 31 (2):762-769.
8. John, T. Jand Abel, R. (2002). Sustainable development and health: an Indian perspective. Lancet; 360 (9332): 638–639.
9. Lai, D., Huang, J., Risser, J and Kapadi, A. (2008). Statistical properties of generalized Gini coefficient with application to health inequality measurement. Social Indicators Research; 87 (1): 249–258.
10. Li, X and Reeves, G. (1999). A Multiple Criteria Approach to Data Envelopment Analysis. European Journal of Operational Research;115 (3): 507-517.
11. Malczewski, J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis. USA: John Wiley & Sons; 1-392.
12. Maynard, Aand McDaid, D. (2003). Evaluating health interventions: exploiting the potential. Health policy; 63 (2): 215-226.
13. Naidoo, J and Wills, J. (2000). Health Promotion: Foundations for Practice, USA: Public Health and Health Promotion, Second Edition: 1-400
14. Schirnding, Y. (2002). Health and sustainable development: can we rise to the challenge? Lancet; 360 (9333): 632-637.
15. Smith, H. K., Harper, P. R., Potts, C. N and Thyle, A. (2009). Planning sustainable community health schemes in rural areas of developing countries. European Journal of Operational Research; 193 (3):768–777.
16. Spear Hila, K. (2001). Adeoles cent health behaviors and related factors: a review study. Public health nursing; 18 (2): 82-93.
17. Strobin, D. G., Minkovitz, H and Nthia, CY. (2002). Charting a course for the future of women's health in the United States: Cencepts, finding and recommendations. Social Science & Medicine; 54 (5): 830-848.