آزادی اجتماعی از منظر محمد عبده، سید قطب و علامه طباطبایی با تأکید بر تفاسیر المنار، فی ظلال القرآن و المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران

چکیده

موضوع مقاله‌ی حاضر بررسی و مقایسه‌ی مفهوم آزادی اجتماعی در آراء محمد عبده، سید قطب و علامه طباطبایی و مبتنی برتفاسیر قرآن آن‌ها می‌باشد می‌باشد. در واقع، هدف اصلی مقاله نیز در همین راستا بوده و آن این است که به هر یک از متفکران مذکور (نحوی نطبیقی و مقایسه‌ای) در تفاسیر قرآن خویش، آزادی اجتماعی را چگونه تعریف کرده‌اند؟ در این راستا با استفاده از رویکرد مفهومی و مطالعه‌ی موردی اسناد، مفهوم آزادی اجتماعی به عنوان مفهومی متجدد، در آیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، اقلیتهای مذهبی و... بررسی و نتایج آن از هر سه تفسیر با یکدیگر مقایسه شده است . تفسیر المنار نوشته محمد عبده با رویکردی عقل گرایانه و تجربی تفکری لیبرال نسبت به آزادی اجتماعی داشته و در مقابل دو مفسر دیگر، یعنی سید قطب و علامه طباطبایی رویکردی حداکثری نسبت به اسلام داشته و آزادی اجتماعی را در قالب قوانین اجتماعی اسلام معتبر می دانند. البته این دو مفسر نیز با یکدیگر تفاوتهایی در موضوع آزادی اجتماعی دارند. علامه طباطبایی و سید قطب معتقدند که احکام اسلامی باید در زمین اجرا شود و وجود غیر مسلمان خارج از حیطه اسلامی و اقتدار آن به رسمیت شناخته نمی شود و غیر مسلمانان باید تحت حاکمیت اسلام باشند، با این تفاوت که علامه برخلاف قطب، آزادی عقیده برای مشرکین را معتبر نمی داند و اهل کتاب حق حضور و پرداخت جزیه در جامعه اسلامی و آزادی عقیده دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social freedom from the point of view of Mohammad Abdo, Seyyed Qutb and Allameh Tabatabai with an emphasis on the interpretations of al-Manar, in the shadows of the Qur'an and al-Mizan.

نویسندگان [English]

  • Yahya Bouzarinejad 1
  • Reyhane Sadat Raeisosadati 2
1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران
2 Faculty of Social Sciences, University of Tehran
چکیده [English]

The present study seeks to study the concept of social freedom and its comparative study in three interpretations of Al-Manar, Fi Zalal Al-Quran and Al-Mizan. Using a conceptual approach and a case study of the documents of the concept of social freedom as a modern concept, in verses related to the three issues of enjoining the good and forbidding the evil, the necessity of jihad and non-compulsion in religion were examined and the results of all three interpretations were compared. Tafsir al-Manar by Muhammad Abduh, with its empirically rationalist approach to liberal thought, relates social freedom to two other commentators. Seyyed Qutb and Allameh Tabatabai have a maximum approach to Islam and consider social freedom valid in the form of Islamic society. With a liberal view, Mohammad Abdo is on one side of the spectrum, and Allameh Tabatabai, by accepting social freedom within the limits of Islamic law, is in front of Mohammad Abdo, and Seyyed Qutb is close to Allameh, with a slight difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social freedom
  • al-Mizan
  • al-Manar
  • religious minorities
  • Mohammad Abdo
  • Seyyed Qutb
  • Seyyed Mohammadhosein Tabatabai
فهرست منابع
قرآن کریم.
آرمین، محسن (1388). جریان‌های تفسیری معاصر و مسئله آزادی. تهران: نشر نی.
برلین، آیزیا (1380). به نام آزادی. ترجمه محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
بوذری‌نژاد، یحیی (1397). روش‌شناسی دانش اجتماعی مسلمین رویکردهای هرمنوتیکی به قرآن. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بوذری‌نژاد، یحیی (1400). روش‌شناسی دانش اجتماعی مسلمین رویکردهای فقهی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسینی، کاظم (1395). آزادی در اندیشه سیاسی استاد شهید مرتضی مطهری. فصلنامه سیاست، سال سوم، (11)، 5-17.
دکمجیان، هرایر (1390)، جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب. ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
ذهبی، محمدحسین (1396). التفسیر و المفسرون. بی‌جا: دارالکتب الحدیثه.
رشید رضا (1987). تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار. بی‌جا: دارالفکر.
ساروخانی، محمدباقر (1375). درآمدی بر دایرۀ‌المعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
سید قطب (1359). آینده در قلمرو اسلام. ترجمه سیدعلی خامنه‌ای، بی‌جا: بی‌نا.
سید قطب (1412ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دارالشروق.
صاحب جواهر، محمدحسن‌ (1981). جواهر الکلام‌ فی شرح‌ شرائع‌ الاسلام‌. بیروت: بی‌نا.‌ 
ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، سیدﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ (1374). اﻟﻤﻴﺰان ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮاﻟﻘﺮآن. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فراهانی‌منش، علیرضا (1388). آزادی از دیدگاه علامه طباطبائی. قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
لک‌زایی، شریف و کیخا، نجمه (1394). بررسی مفهوم آزادی از منظر قرآن کریم. فصلنامه سپهر سیاست، 2(4)، 89-108.
لک‌زایی، ﻧﺠﻒ و ﻧﺼﯿﺮﯼ، ﻋﻠﯽ‌ﺍﺻﻐﺮ (1393). ﻧﺴﺒﺖ ﺍﻣﻨﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭ ﺁﺯﺍﺩﯼ ﺩﺭ اندیشه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ. ﭘﮋﻭﻫﺶ‌ﻫﺎﯼ ﺩﻓﺎﻋﯽ ﺍﻣﻨﯿﺘﯽ ﺍﺳﻼﻡ، ﺳﺎﻝ ﺍﻭﻝ، (1)، 9-32.
نیلی احمدآبادی، هاجر و کرباسی‌زاده، علی (1391). آزادی اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبائی و کانت. حکمت و فلسفه، 8(31)، 55-80.
 همایون مصباح، سیدحسین (1388). گستره­ آزادی‌های فردی و اجتماعی. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، (79 و 80)، 165-200.